Η κολπική ξηρότητα είναι ένα συχνό πρόβλημα που επηρεάζει σημαντικό ποσοστό γυναικών, ιδιαίτερα όσων βρίσκονται στην κλιμακτήριο και την εμμηνόπαυση. Μπορεί ωστόσο να επηρεάσει γυναίκες και σε αρκετά νεότερη ηλικία, αφού πλήθος άλλων παραγόντων μπορεί να συμβάλει στην εκδήλωση ξηρότητας. Η ξηρότητα του κόλπου χαρακτηρίζεται από μείωση της κολπικής λίπανσης, αφυδάτωση και λέπτυνση των κολπικών τοιχωμάτων, καθώς και άφθονες λευκωπές εκκρίσεις. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που πέραν της δυσφορίας που προκαλούν τα συμπτώματα, επηρεάζει βαθύτατα την ποιότητα ζωής της γυναίκας σε κοινωνικό, διαπροσωπικό και ψυχολογικό επίπεδο. 

Παρά τη συχνή εμφάνιση της κατάστασης αυτής, πολλές γυναίκες δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια λόγω αμηχανίας, ταμπού ή έλλειψης ενημέρωσης, γεγονός που καθυστερεί την εφαρμογή στοχευμένων μέτρων για τη θεραπεία της.

Πού οφείλεται η κολπική ξηρότητα;

Η κύρια φυσιολογική αιτία της κολπικής ξηρότητας είναι τα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων, τα οποία εμφανίζονται συνήθως κατά την εμμηνόπαυση. Τα οιστρογόνα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της δομικής ακεραιότητας, της εφύγρανσης και της ισορροπίας του PH των κολπικών τοιχωμάτων. Τα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη λίπανση και ελαστικότητα του κολπικού επιθηλίου, καθιστώντας το πιο ευαίσθητο σε τραυματισμούς και φλεγμονές. Αυτή η ορμονική ανισορροπία διαταράσσει επίσης την κολπική χλωρίδα, οδηγώντας σε αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης υποτροπιαζουσών ουρολοιμώξεων και μικροβιακής κολπίτιδας.

Ωστόσο, πέραν της φυσιολογικής αλλαγής που επιφέρει η εμμηνόπαυση, και άλλοι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση των οιστρογόνων, συχνά απότομη, και να προκαλέσουν ξηρότητα κόλπου. Τέτοιοι είναι ο θηλασμός μετά τον τοκετό, η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών, λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων ορμονικής θεραπείας (πχ για τη θεραπεία της ενδομητρίωσης), οι θεραπείες για την καταπολέμηση του καρκίνου (χημειοθεραπεία / ακτινοθεραπεία / ορμονοθεραπεία), καθώς και ορισμένα αυτοάνοσα νοσήματα. Το ψυχολογικό στρες και η υπερβολική χρήση προϊόντων καθαρισμού στην ευαίσθητη περιοχή μπορεί να επιδεινώσουν περαιτέρω την κατάσταση.

Κύρια συμπτώματα της ξηρότητας κόλπου

Η κολπική ξηρότητα γίνεται αντιληπτή συνήθως κατά τη σεξουαλική επαφή, καθώς εκδηλώνεται πόνος και δυσφορία (δυσπαρεύνια). Οι γυναίκες υποφέρουν επίσης από κνησμό (φαγούρα), αίσθημα καύσου και ερεθισμό τόσο στην είσοδο του κόλπου όσο και βαθύτερα εντός αυτού. Στα συμπτώματα συγκαταλέγεται επίσης η αδόκητη έκκριση λευκωπών υγρών, ενώ ενίοτε εμφανίζονται προβλήματα και με την ούρηση, όπως συχνουρία και  επιτακτική ούρηση, βραδυνή ούρηση, και υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Όλα τα παραπάνω συμπτώματα επηρεάζουν σοβαρά τη σεξουαλική και τη συνολική ποιότητα ζωής των γυναικών, συμβάλλοντας στην κακή διάθεση και τη δυσλειτουργία στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Διαγνωστική προσέγγιση

Το ενδελεχές ιστορικό και η γυναικολογική κλινική εξέταση είναι απαραίτητη για τη διάγνωση και την εκτίμηση της σοβαρότητας της κολπικής ξηρότητας. Εξετάσεις όπως το ορμονικό προφίλ, η κολποσκόπηση, οι κυτταρολογικές και μικροβιολογικές εξετάσεις μπορούν να υποβοηθήσουν τον ιατρό να επιβεβαιώσει τη διάγνωση ή να αποκλείσει άλλες καταστάσεις, που προκαλούν παρόμοια συμπτώματα.

Στρατηγικές αντιμετώπισης της κολπικής ξηρότητας

Η διαχείριση της κολπικής ξηρότητας οφείλει να γίνεται μέσω μιας στρατηγικής που περιλαμβάνει την ολοκληρωμένη φροντίδα σε επίπεδο μέτρων υγιεινής και σεξουαλικής υγείας, σε συνδυασμό με θεραπευτικές παρεμβάσεις, οι οποίες εξατομικεύονται για κάθε ασθενή. 

Ξεκινώντας από τις απλές καθημερινές συμβουλές υγείας, φαίνεται πως η προσαρμογή σε ένα πιο μεσογειακό μοντέλο διατροφής και φυσικό τρόπο ζωής έχει θετικές επιπτώσεις στην ανακούφιση των συμπτωμάτων που προκαλεί η κολπική ξηρότητα. Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτοοιστρογόνα, όπως η σόγια, οι λιναρόσποροι και τα όσπρια, αμβλύνει τις επιδράσεις της μείωσης των οιστρογόνων, και βελτιώνει την υγεία του κόλπου. Επιπλέον, η άσκηση λειτουργεί ευεργετικά τόσο σε επίπεδο ορμονικής ομοιόστασης όσο και σε επίπεδο ψυχικής υγείας και σεξουαλικής επιθυμίας. H τακτική σεξουαλική δραστηριότητα ενθαρρύνεται, καθώς αυξάνει τη ροή του αίματος στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και την έκκριση φυσικού λιπαντικού από τους αδένες του κόλπου, συμβάλλοντας στη διατήρηση της κολπικής υγείας. Η επαρκής ενυδάτωση είναι επίσης σημαντική, διότι βοηθά στη διατήρηση της συνολικής ακεραιότητας του δέρματος και των βλεννογόνων. 

Στον τομέα της ατομικής φροντίδας και υγιεινής, συνιστάται η αποφυγή σκληρών σαπουνιών και αντισηπτικών, που μπορούν να επιδεινώσουν την κολπική ξηρότητα. Η χρήση ήπιων, μη ερεθιστικών φαρμακευτικών υγρών/αφρών με ουδέτερο PH είναι προτιμότερη για την καθημερινή φροντίδα της ευαίσθητης περιοχής. Πρέπει να σημειωθεί, ότι το απλό πλύσιμο της γεννητικής περιοχής εξωτερικά μόνο με χλιαρό νερό είναι αρκετό για τη διατήρηση της καθαριότητας και της υγιεινής. 

Σε ότι αφορά τις μη ορμονικές θεραπείες για την κολπική ξηρότητα, η εφαρμογή λιπαντικών και ενυδατικών σκευασμάτων συνιστά μέτρο πρώτης γραμμής για την άμεση ανακούφιση από τα συμπτώματα που προκαλεί η κολπική ξηρότητα. Τα λιπαντικά με βάση το νερό (και όχι τα έλαια) είναι προτιμότερα για την ευόδωση της σεξουαλικής επαφής. Οι κολπικές ενυδατικές κρέμες είναι ευεργετικές για τη μεσοπρόθεσμη αποκατάσταση της υγρασίας και χρησιμοποιούνται ανεξάρτητα από τη σεξουαλική δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, η τακτική λήψη από το στόμα προβιοτικών πλούσιων σε γαλακτοβάκιλλους, ενισχύουν την άμυνα έναντι των κολπίτιδων, που επιδεινώνουν περαιτέρω την υγεία του κόλπου και επιτείνουν τα συμπτώματα.  

Η κατεξοχήν επιλογή θεραπευτικής αντιμετώπισης της κολπικής ξηρότητας, είναι η χορήγηση τοπικών οιστρογόνων ενδοκολπικά. Η τοπική εφαρμογή στην κολπική περιοχή μεγιστοποιεί τα τοπικά οφέλη, αφού δρά απευθείας στο όργανο στόχο (κόλπος), ενώ ελαχιστοποιεί τη συστηματική απορρόφηση και τους σχετικούς κινδύνους. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γυναίκες ότι η τοπική χρήση ορμονών είναι γενικά ασφαλής, ενώ οι αντενδείξεις για τη χρήση τους είναι ελάχιστες. Οι μορφές χορήγησης περιλαμβάνουν κρέμες, κολπικά δισκία και δακτυλίους απελευθέρωσης οιστρογόνων. Ο χορήγησή τους πρέπει να γίνεται μόνο κατόπιν σύστασης του ιατρού, ο οποίος και θα υποδείξει τη βέλτιστη δοσολογία και διάρκεια χρήσης τους.

Σχετικά νέα θεραπευτική επιλογή για την ξηρότητα αποτελεί η τοπική εφαρμογή ενός στεροειδούς, της πραστερόνης (DHEA), το οποίο μετατρέπεται σε οιστρογόνα και ανδρογόνα τοπικά, βοηθώντας έτσι στη βελτίωση της φυσικής λίπανσης και ελαστικότητας του κόλπου, χωρίς να απαιτείται η λήψη οιστρογόνων. Τέλος, μία νέα φαρμακευτική θεραπεία με πολύ καλά αποτελέσματα είναι και η Ospefimene, ένα μη ορμονικό σκεύασμα που λαμβάνεται από το στόμα, και ενισχύει την υγεία του κόλπου μέσω της αύξησης των υγιών επιφανειακών κυττάρων του επιθηλίου και της διατήρησης ενός ισορροπημένου  PH. 

Σημαντικότατη θέση στη θεραπεία της κολπικής ξηρότητας κατέχει πλέον η εφαρμογή της τεχνολογίας laser. Οι ενδοκολπικές συνεδρίες laser ανάπλασης του κολπικού επιθηλίου έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα στη διέγερση της παραγωγής κολλαγόνου και αύξησης της ελαστικότητας του κόλπου, προσφέροντας ανακούφιση από τα συμπτώματα και αποκαθιστώντας μια υγιή σεξουαλική ζωή για τη γυναίκα. 

Συμπερασματικά, η ξηρότητα του κόλπου αποτελεί ένα συχνό και ενοχλητικό πρόβλημα για τη γυναίκα, με μεγάλο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής της. Η ολοκληρωμένη και εξατομικευμένη αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος πρέπει να γίνεται έγκαιρα, αλλά και έγκυρα, ώστε να μην υποφέρει σιωπηρά η ασθενής. Ο Ουρογυναικολόγος – Χειρουργός Πυελικού Εδάφους Δρ. Αλέξανδρος Δέρπαπας προσφέρει ολιστική προσέγγιση της ασθενούς με κολπική ξηρότητα, τόσο σε επίπεδο θεραπευτικών παρεμβάσεων όσο και συνεχούς υποστήριξης.