Η εμμηνόπαυση έχει χαραχτεί στο μυαλό των περισσοτέρων γυναικών ως το άδοξο τέλος της νεότητάς τους, μία σκέψη όμως που δεν στοιχειοθετείται, ούτε ιατρικά ούτε κοινωνικά. Σίγουρα η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί το τέλος της αναπαραγωγικής ικανότητας της γυναίκας, όχι όμως της ενεργητικότητας ή της παραγωγικότητάς της. Με το μέσο όρο προσδόκιμου ζωής να ανέρχεται πλέον στα 82 έτη, καταλαβαίνει κανείς πως η φυσική έλευση της εμμηνόπαυσης γύρω στα 50 έτη, βρίσκει τη γυναίκα μπροστά στο δεύτερο μισό της ζωής της, και ίσως στη πιο παραγωγική της φάση. 

Τι είναι η εμμηνόπαυση και πώς επηρεάζει την περίοδο;

Η εμμηνόπαυση είναι μια φυσική, αλλά καθοριστική φάση στη ζωή μιας γυναίκας, που σηματοδοτεί το τέλος της αναπαραγωγικής της περιόδου. Ορίζεται ως η χρονική στιγμή που ακολουθεί 12 συνεχείς μήνες χωρίς έμμηνο ρύση (περίοδος) και σηματοδοτεί με την οριστική παύση της λειτουργίας των ωοθηκών. Οι ωοθήκες σταματούν να απελευθερώνουν ωάρια και να παράγουν τις βασικές ορμόνες που ρυθμίζουν τον καταμήνιο κύκλο, όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη.

Για τις περισσότερες γυναίκες, η εμμηνόπαυση δεν συμβαίνει ξαφνικά. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα μιας σταδιακής διαδικασίας που περιλαμβάνει την προεμμηνόπαυση, ή κοινώς κλιμακτήριο, τη μεταβατική δηλαδή περίοδο έως την πλήρη παύση της εμμήνου ρύσεως. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι γυναίκες συχνά βιώνουν ακανόνιστες περιόδους, που χαρακτηρίζονται συνήθως στην αρχή από μεγαλύτερη απώλεια αίματος, η οποία όμως  σύντομα μετατρέπεται σε ήπια απώλεια με βραχεία διάρκεια 2-3 ημερών.  

Ποια θεωρείται ως φυσιολογική ηλικία έναρξης;

Η ηλικία κατά την οποία κάνει την εμφάνισή της η εμμηνόπαυση ποικίλλει. Για τις περισσότερες γυναίκες, η εμμηνόπαυση εμφανίζεται στα τέλη της πέμπτης δεκαετίας της ζωής τους, με τη μέση ηλικία να κυμαίνεται γύρω στα 51 έτη. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί νωρίτερα, πριν από την ηλικία των 45 ετών, οπότε και αποκαλείται πρώωρη εμμηνόπαυση. Η πρώιμη εμμηνόπαυση μπορεί να είναι κληρονομική, ή να οφείλεται σε διάφορους εξωγενής παράγοντες, όπως η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών, η χημειοθεραπεία, η ακτινοβολία ή η ύπαρξη αυτοάνοσων διαταραχών. Επίσης, ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το έντονο στρες ή το σοκ από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, μπορεί να επηρεάσουν τον χρόνο εμφάνισης της εμμηνόπαυσης. Όταν η παύση της εμμήνου ρύσεως επέρχεται πριν την ηλικία των 40 ετών, καλείται πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, μια κατάσταση που οφείλεται σε ορμονική διαταραχή και διαφέρει από την πρόωρη εμμηνόπαυση, καθώς υπό προϋποθέσεις μπορεί να αναστραφεί, χωρίς ιατρική παρέμβαση. 

Πώς προκαλείται η εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση οφείλεται στη φυσιολογική μείωση του αριθμού και της λειτουργικότητας των ωοθυλακίων στις ωοθήκες, καθώς η ηλικία της γυναίκας αυξάνει. Από τη γέννηση, οι γυναίκες έχουν έναν συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων που «ξοδεύεται» με κάθε περίοδο, χωρίς να αναπληρώνεται. Σταδιακά, οι ωοθήκες σταματούν να ανταποκρίνονται στις ορμόνες που διεγείρουν την ωορρηξία, όπως η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) και η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παύση της παραγωγής οιστρογόνων και προγεστερόνης, που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση του έμμηνου κύκλου.

Συνήθη συμπτώματα

Η εμμηνόπαυση συνήθως επέρχεται με μόνο σύμπτωμα αυτό της διακοπής της περιόδου. Ενίοτε όμως συνοδεύεται από μια σειρά σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων, που προκαλούνται από την απότομη μείωση των οιστρογόνων. Τέτοια συμπτώματα είναι:

• Εξάψεις και νυχτερινές εφιδρώσεις, χαρακτηριστικά συμπτώματα που εμφανίζονται έως και στο 60% των γυναικών και διαρκούν περίπου 2 χρόνια 
• Ξηρότητα του κόλπου και πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή (περίπου στο 30% των γυναικών)
• Αλλαγές στη διάθεση όπως ευερεθιστότητα, κυκλοθυμία, κατάθλιψη ή άγχος (περίπου στο 50% των γυναικών)
• Αϋπνία και διαταραγμένη ποιότητα ύπνου (περίπου στο 50% των γυναικών)
• Οστεοπόρωση (περίπου στο 10% των γυναικών)
• Ταχυκαρδία ή πονοκέφαλοι (περίπου στο 40% των γυναικών)
• Πόνοι στις αρθρώσεις και μυικά προβλήματα (περίπου στο 50% των γυναικών) 

Ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης

Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές για τη διαχείριση των ψυχοσωματικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά την εμμηνόπαυση. Αρχικά, οι τροποποιήσεις ορισμένων συνηθειών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση όχι μόνο των συμπτωμάτων, αλλά και της συνολικής ευεξίας. Η τακτική φυσική άσκηση, η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής πλούσιας σε ασβέστιο και βιταμίνη D και η διαχείριση του στρες μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση της σωματικής και συναισθηματικής υγείας.

Ορισμένες ωστόσο γυναίκες μπορεί να χρειαστεί να καταφύγουν σε ιατρική βοήθεια για να ανακουφιστούν από τα ενοχλητικά συμπτώματα. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης είναι μια αξιόλογη επιλογή που μπορεί να σταθεροποιήσει τα επίπεδα ορμονών, και να ανακουφίσει τα συστηματικά συμπτώματα. Πρόκειται για μια ασφαλή επιλογή για τις περισσότερες γυναίκες, εφόσον προηγουμένως έχει ελεγχθεί προσεκτικά το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό και έχουν αποκλειστεί τυχόν αντενδείξεις. 

Διατίθενται επίσης μη ορμονικές θεραπείες, όπως φυτικά σκευάσματα που βοηθούν στις εξάψεις, αλλά και συγκεκριμένη κατηγορία αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, που στοχεύουν στη βελτίωση των αλλαγών στη διάθεση. 

Σε ότι αφορά δε τα πολύ ενοχλητικά συμπτώματα της κολπικής ξηρότητας και των διαταραχών της ούρησης που τη συνοδεύουν, η αντιμετώπιση γίνεται είτε με τη χορήγηση τοπικών ορμονικών σκευασμάτων στον κόλπο (που απορροφώνται ελάχιστα από τον οργανισμό) είτε με laser ανάπλαση του κόλπου, επιφέροντας θεαματική βελτίωση στη σεξουαλική ζωή της γυναίκας και στα συμπτώματα από κατώτερο ουροποιητικό. 

Τέλος είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι κάθε επεισόδιο κολπικής αιμορραγίας σε μια γυναίκα που βρίσκεται στην εμμηνόπαυση θα πρέπει να αναφέρεται αμέσως στο γυναικολόγο της, ώστε να διερευνηθεί ενδεχόμενη παθολογική αιτία, καλοήθης ή κακοήθης.  

Ο Δρ Αλέξανδρος Δέρπαπας, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, Ουρογυναικολόγος Χειρουργός Πυελικού Εδάφους, Διευθυντής Ουρογυναικολογίας και Χειρουργικής Πυελικού Εδάφους, Κλινική ΙΑΣΩ, ειδικεύεται σε θέματα διαταραχών της εμμηνόπαυσης.