Ως γνωστόν, η εμμηνόπαυση σχετίζεται με πολλές αλλαγές στο σώμα μιας γυναίκας, μια εκ των οποίων είναι και η πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων. Η πτώση αυτή επηρεάζει όχι μόνο τη διάθεση και την ψυχοσύνθεση μιας γυναίκας, αλλά και πολλά όργανα του σώματος, στα οποία φυσικά συγκαταλέγεται και ο κόλπος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκδηλώνονται δυσάρεστες παθολογικές καταστάσεις, όπως η ατροφική κολπίτιδα. Η ατροφική κολπίτιδα, επίσης γνωστή ως ατροφία του κόλπου, είναι μια συχνή αλλά συχνά παρεξηγημένη κατάσταση που επηρεάζει τη ζωή πολλών γυναικών, κυρίως μετά την εμμηνόπαυση.

Τι είναι η ατροφική κολπίτιδα;

Η ατροφική κολπίτιδα είναι μια φλεγμονώδης πάθηση του κόλπου που σχετίζεται άμεσα με τη μείωση των οιστρογόνων στο γυναικείο σώμα κυρίως εξαιτίας της εμμηνόπαυσης. Αυτή η πτώση των ορμονών οδηγεί σε αλλαγές στην υφή και τη λειτουργία του κολπικού ιστού, κάνοντάς τον πιο ξηρό, λεπτό και λιγότερο ελαστικό. Όταν ο ιστός γίνεται πιο ευάλωτος, προκύπτει φλεγμονή, ερεθισμός και μια σειρά από δυσάρεστα συμπτώματα που μπορεί να επηρεάσουν την καθημερινότητα αλλά και την ψυχολογία της γυναίκας.

Ο ρόλος των οιστρογόνων και η επίδρασή τους στον κόλπο

Τα οιστρογόνα είναι οι βασικές γυναικείες ορμόνες που ρυθμίζουν τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία. Παράγονται κυρίως από τις ωοθήκες και είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση της υγρασίας, της ελαστικότητας και του πάχους των κολπικών τοιχωμάτων. Όταν μειώνονται – όπως συμβαίνει φυσιολογικά στην εμμηνόπαυση ή τεχνητά λόγω φαρμακευτικών ή χειρουργικών παρεμβάσεων – ο κόλπος επηρεάζεται άμεσα. Ο ιστός χάνει τη λίπανση, γίνεται πιο ευαίσθητος, και οι φυσικοί μηχανισμοί άμυνας της περιοχής αποδυναμώνονται, επιτρέποντας την εμφάνιση φλεγμονών και λοιμώξεων.

Αιτίες της ατροφικής κολπίτιδας

Η κύρια αιτία της ατροφικής κολπίτιδας είναι η πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων, που μπορεί να συμβεί σε διαφορετικά στάδια ή καταστάσεις της ζωής μιας γυναίκας. Πιο συγκεκριμένα:

• Η εμμηνόπαυση είναι η πιο συχνή αιτία, καθώς με την πάροδο των χρόνων οι ωοθήκες μειώνουν ή σταματούν την παραγωγή οιστρογόνων.
• Η πρόωρη εμμηνόπαυση, πριν την ηλικία των 40 ετών, επηρεάζει το σώμα πρόωρα και μπορεί να προκαλέσει όλα τα συνοδευτικά συμπτώματα της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης, συμπεριλαμβανομένης και της κολπικής ατροφίας.
• Η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών (ως μέρος υστερεκτομής ή άλλων επεμβάσεων), διακόπτει απότομα την παραγωγή οιστρογόνων, με αποτέλεσμα την ταχεία εμφάνιση της κατάστασης.
• Ορισμένες θεραπείες, όπως η χημειοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία, ή η λήψη φαρμάκων για παθήσεις όπως η ενδομητρίωση ή τα ινομυώματα, επιδρούν στα οιστρογόνα και επηρεάζουν τον κόλπο.
• Ο θηλασμός, αν και φυσιολογικός, οδηγεί προσωρινά σε χαμηλότερα επίπεδα οιστρογόνων.
• Η χρήση χημικών ουσιών όπως σκληρά σαπούνια, αρώματα, ή απορρυπαντικά μπορεί να επιδεινώσει τη φυσική ξηρότητα της περιοχής.
• Το κάπνισμα, τα ταμπόν, ακόμη και τα προφυλακτικά με ορισμένες χημικές επεξεργασίες ενδέχεται να επιβαρύνουν την υγεία του κόλπου.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ατροφική κολπίτιδα εμφανίζεται τόσο σταδιακά, που η γυναίκα μπορεί να μην παρατηρήσει αμέσως τα συμπτώματα ή να τα αποδώσει απλώς στην ηλικία.

Συμπτώματα που προκαλεί η ατροφική κολπίτιδα

Η συμπτωματολογία μπορεί να διαφέρει από γυναίκα σε γυναίκα, όμως τα πιο κοινά συμπτώματα που προκαλεί η ατροφική κολπίτιδα περιλαμβάνουν:

• Ξηρότητα στον κόλπο, που συχνά επιδεινώνεται κατά τη σεξουαλική επαφή.
• Αίσθημα καύσου ή ερεθισμού στον κόλπο ή γύρω από αυτόν.
• Πόνος κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής (δυσπαρευνία).
• Αιμορραγία μετά τη σεξουαλική επαφή, ακόμη και εάν είναι ήπια, είναι σημαντικό να αξιολογείται από γιατρό.
• Κολπικές εκκρίσεις, που ενδέχεται να αλλάξουν υφή ή χρώμα.
• Συμπτώματα από το ουροποιητικό, όπως συχνουρία, ακράτεια, ή ουρολοιμώξεις.
• Πόνος κατά την ούρηση ή ακόμα και αίμα στα ούρα.

Η σημασία της έγκαιρης αναγνώρισης είναι καθοριστική. Πολλές γυναίκες διστάζουν να αναφέρουν αυτά τα συμπτώματα είτε από ντροπή είτε γιατί θεωρούν ότι είναι φυσιολογικά καθώς τα χρόνια περνούν. Ωστόσο, ένα σύμπτωμα το οποίο είναι κοινό, δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι και ανεκτό.

Διάγνωση

Η διάγνωση στηρίζεται πρωτίστως στο ιστορικό και τα συμπτώματα που περιγράφει η ασθενής. Ο γυναικολόγος θα ελέγξει αν υπάρχει εμμηνόπαυση ή άλλοι λόγοι για πτώση των οιστρογόνων. Η γυναικολογική εξέταση είναι απαραίτητη, καθώς επιτρέπει στον γιατρό να αξιολογήσει τον κολπικό ιστό για σημάδια ξηρότητας, λέπτυνσης, ερυθρότητας ή ακόμα και μικροτραυματισμούς.

Σε περίπτωση που υπάρχει αιμορραγία σε εμμηνοπαυσιακή γυναίκα, ο γιατρός μπορεί να προχωρήσει σε βιοψία ενδομητρίου για να αποκλειστεί κακοήθεια. Ωστόσο, δεν υπάρχει ειδική ή αιματολογική εξέταση που να επιβεβαιώνει τη διάγνωση. Η διάγνωση βασίζεται κυρίως στην εμπειρία του ιατρού και στη σωστή καταγραφή των συμπτωμάτων.

Θεραπευτικές επιλογές για την ατροφική κολπίτιδα

Η αντιμετώπιση της ατροφικής κολπίτιδας μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, την ηλικία και το ιατρικό ιστορικό της κάθε γυναίκας.

Η ορμονική θεραπεία με οιστρογόνα θεωρείται η πιο αποτελεσματική μέθοδος. Η θεραπεία αυτή μπορεί να γίνει με κολπικές κρέμες, κολπικά υπόθετα ή δισκία ή ορμονικούς δακτυλίους που απελευθερώνουν σταδιακά οιστρογόνα για μήνες. Αν υπάρχει ανάγκη για συστηματική θεραπεία μπορούν να χορηγηθούν επιδερμικά επιθέματα ή χάπια. 

Σε γυναίκες που δεν μπορούν να λάβουν οιστρογόνα (π.χ. λόγω ιστορικού καρκίνου του μαστού ή του ενδομητρίου), η επιλογή είναι η χρήση λιπαντικών με βάση το νερό ή κολπικών ενυδατικών, που ενισχύουν την υγρασία του κόλπου χωρίς να βασίζεται η δράση τους σε κάποιο ορμονικό συστατικό.

Υπάρχουν και πιο σύγχρονες θεραπείες όπως η αντιμετώπιση με laser. Κατά τη θεραπεία αυτή με τη χρήση λέιζερ διεγείρεται η παραγωγή κολλαγόνου και βελτιώνεται η ποιότητα των ιστών χωρίς να χρειαστεί να χορηγηθούν φάρμακα. Η θεραπεία αυτή έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε περιπτώσεις εμμένουσας ξηρότητας, φαγούρας ή ερεθισμού.

Επιπλέον, η τακτική σεξουαλική επαφή βοηθά στη διατήρηση της κυκλοφορίας του αίματος στην περιοχή, κάτι που ωφελεί την υγεία του κολπικού ιστού και μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη των συμπτωμάτων.

Πότε δεν ενδείκνυται η χρήση οιστρογόνων

Η θεραπεία με οιστρογόνα δεν είναι κατάλληλη για όλες τις γυναίκες. Δεν συνίσταται σε περιπτώσεις:

• Ανεξήγητης κολπικής αιμορραγίας.
• Ιστορικού καρκίνου μαστού ή ενδομητρίου.
• Θρομβώσεων.
• Χρόνιας ηπατικής νόσου.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αναζητηθούν εναλλακτικές θεραπείες, πάντα σε συνεννόηση με το θεράποντα ιατρό.

Τι μπορεί να κάνει η γυναίκα από μόνη της;

Η καθημερινή φροντίδα του κόλπου είναι εξίσου σημαντική με οποιαδήποτε ιατρική αγωγή. Μια γυναίκα μπορεί:

• Να χρησιμοποιεί ενυδατικές κολπικές κρέμες 1-2 φορές την εβδομάδα, ανεξαρτήτως σεξουαλικής δραστηριότητας.
• Να εφαρμόζει λιπαντικά πριν τη σεξουαλική επαφή.
• Να αποφεύγει προϊόντα που περιέχουν αρώματα ή χημικά.
• Να συζητά χωρίς δισταγμό με τον γυναικολόγο της ό,τι την απασχολεί.

Γενικά, η ατροφική κολπίτιδα είναι μια κοινή και θεραπεύσιμη πάθηση που σχετίζεται με τις ορμονικές αλλαγές της γυναίκας. Δεν αποτελεί ντροπή και δεν πρέπει να θεωρείται αναπόφευκτη συνέπεια της ηλικίας. Η ανοιχτή επικοινωνία με τον ιατρό, η σωστή διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής της γυναίκας και να επαναφέρουν την άνεση, την αυτοπεποίθηση και την ευχαρίστηση στις καθημερινές της στιγμές. Ο Ουρογυναικολόγος – Χειρουργός Πυελικού Εδάφους Δρ Αλέξανδρος Δέρπαπας, ειδικεύεται σε θέματα διαταραχών της εμμηνόπαυσης και αντιμετωπίζει επιτυχώς κάθε επίπτωση αυτής.